5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu Kapsamında Uygulanan İdari Para Cezası ve Tarım Dışı Kullanım İzni Hakkında

Merhaba,

Tarım arazisine izinsiz yapı inşası ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında uygulanan idari para cezası ile ilgili danışma talebiniz üzerine, güncel mevzuat ve son yargı kararlarını inceleyerek detaylı bir hukuki değerlendirme hazırladım. Sorularınızı maddeler halinde yanıtlıyorum:

1. 5403 sayılı Kanun’a göre verilen idari para cezasına Sulh Ceza Hakimliği’nde itiraz edilebilir mi? İptal ihtimali nedir?

• İdari para cezası kararına itiraz yetkisi: 5403 sayılı Kanun’a göre verilen idari para cezalarına karşı, 5326 sayılı Kabahatler Kanunu gereği Sulh Ceza Hakimliği’ne başvurulabilir. Uygulamada idare mahkemesi ve sulh ceza hakimliği arasında görev uyuşmazlığı çıkabilmekle birlikte, Uyuşmazlık Mahkemesi ve adli yargı kararları güncel olarak adli yargı (Sulh Ceza Hakimliği) yoluna işaret etmektedir.
• Başvuru süresi: Tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde Sulh Ceza Hakimliği’ne itiraz edebilirsiniz.
• İptal ihtimali: Yargı, mevzuata açıkça aykırılık, ölçülülük ihlali, usul hataları veya kişiselleştirme yapılmadan toplu uygulama gibi nedenlerle cezaların iptaline karar verebilmektedir. Arazinin tarımsal niteliği, yapıların inşa tarihleri ve yıkım/ceza süreçlerinde usul virajları dikkatle incelenmelidir.
• Yargı emsalleri: Uyuşmazlık Mahkemesi, tarım arazisinde izinsiz yapı nedeniyle verilen idari para cezalarında sulh ceza hakimliğinin görevli olduğunu kabul etmiştir ve bu kararların Kabahatler Kanunu çerçevesinde değerlendirilmesi gerektiğini belirtmiştir.

2. Tarım dışı kullanım izni başvurusu yıkımı engeller mi? Ayrıca imar planı/yapı ruhsatı gerekir mi?

• Tarım dışı kullanım izni: Ceza yazısında belirtildiği üzere, 5403 sayılı Kanun'un 13. ve 14. maddeleri kapsamında tarım dışı kullanım izni için başvuru yapılabilir. Bu izin, tarım dışına çıkarma için İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün uygun görüşüne bağlıdır. İzin alınmazsa yapı yıkılır ve idari para cezası korunur.
• Yıkımın önlenmesi: Söz konusu izin alınırsa, tarımsal amaç dışı kullanım yasal hale gelir ve doğrudan yıkım tehdidi ortadan kalkar. Ancak, mevcut yapının tamamen legal sayılması için imar planı ve yapı ruhsatı da gerekecektir.
• İmar planı ve ruhsat gerekliliği: Tarım dışı kullanım izni verildikten sonra, ilgili belediyeden/yetkili idareden imar planına uygunluk ve yapı ruhsatı alınması şarttır; aksi takdirde, yapı hukuken kaçak olarak kalabilir.

3. Tarım Müdürlüğü izin vermezse idare mahkemesine dava açılabilir mi?

• İdari kararın iptali: İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün (veya Vali/Kaymakamlık’ın) tarım dışı kullanım izni başvurusunu reddetmesi halinde bu karar idare işlemi sayılır, 60 gün içerisinde ilgili idare mahkemesine iptal davası açılabilir.

4. Dava açıldığında yürütmenin durdurulması alınabilir mi?

• Yürütmenin durdurulması şartları: Yıkım tehdidinin acil ve telafisi güç zarar doğuracak nitelikte olması, özellikle taşınmaz üzerinde ciddi bir mağduriyet yaratacaksa, mahkemeden yürütmenin durdurulması kararı talep edilebilir. Emredici kamu düzeni ve kamu yararı ağırlığı ile karşılaştırmalı olarak zararın büyüklüğü değerlendirilir. Bu tür davalarda yargıda yürütmeyi durdurma uygulaması örnekleri mevcuttur, ancak garanti verilemez; gerekçeli ve teknik rapora dayalı başvuru olasılığı artırır.

5. Arazinin eğimli, yokuşlu veya engebeli olması başvuruyu etkiler mi?

• Yer fiziki yapısının etkisi: 5403 sayılı Kanun uyarınca arazi sınıflandırmalarında toprak derinliği, verimliliği, erozyon riski, objektif tarımsal veriler de dikkate alınır. Eğimli/yokuşlu/engebeli araziler çoğu zaman tarım dışı amaçlı kullanıma başvuruda avantaj sağlayabilir; çünkü tarıma uygunluğun düşük olduğu gerekçelendirilirse, izin sürecinde olumlu etki yaratabilir.
• Kanuni referans: Arazi kullanım talimatında, fiziki ve tarımsal uygunluk analizleri açıkça uygulanmaktadır. Detaylı teknik rapor sunulması izni kolaylaştırır.

6. Emsal yargı kararları veya izin örnekleri mevcut mu?

• Yargı emsalleri: Özellikle hobi bahçeleri, kooperatifler ve toplu parsel bölünmeleri konusunda hem idari yargıda hem adli yargıda çok sayıda emsal karar mevcuttur. İzin alınmadan yapılan işlemlerde para cezası ve yıkım ağırlıklı kararlar yanında, usule uygun başvuru ve teknik raporlarla izin alınabildiği örnekler de bulunmaktadır.
• Karar referansları: Uyuşmazlık Mahkemesi kararları ve bazı erişilebilir mahkeme kararları mevcuttur (karar örneği: Uyuşmazlık Mahkemesi 2019/411 - adli yargı görevli; 5326 sayılı Kabahatler Kanunu çerçevesi).

Sonuç ve Yol Haritası

• Öncelikle idari para cezası ve yıkım kararına karşı kısa sürede (15 gün içinde) Sulh Ceza Hakimliği’ne itiraz yoluna gitmeniz,
• Eş zamanlı olarak, tarım dışı kullanım için izin başvurusunda bulunmanız,
• İzin verilmemesi halinde ise idari dava açarak gerekirse yürütmenin durdurulması talep etmeniz,
• Teknik rapor desteğiyle arazinin zemini ve tarıma elverişsizliğini vurgulamanız, en doğru hukuki strateji olacaktır.

Tarım dışı kullanım izni almanız, ardından imar planı ve yapı ruhsatı konusunda yerel idarenin taleplerini yerine getirmeniz şarttır. Sürece hızla müdahale edilmesi, mülkiyet hakkı ve yatırımlarınızın korunması açısından büyük önem taşır.

Daha detaylı inceleme ve dilekçe örnekleriyle hukuki süreç desteği için talebiniz halinde tekrar yardımcı olabilirim.

Saygılarımla,
Avukatistan

Kaynak (Uyuşmazlık Mahkemesi Kararı özeti)
Hobi bahçeleri, kooperatif ve idari para cezaları 2025 değerlendirmesi